1919 - 1922 İstanbul - Anadolu Mücadelesi

İs­tan­bul-Anadolu Mücadelesi

1919-1922

Hazırlayan : Tuğrul Yakarçelik

ANADOLU HARE­KETİ	İSTANBUL/Osmanlı Hükü­meti	İTİLAF DEVLETLERİ
1918’in son günlerinden 15 Mayıs 1919 gününe kadar Mus­tafa Kemal, Şişli’deki evde Anadolu’ya geçme hazırlıkları yaptı. 19 Mayıs 1919’da Sam­sun’a gitti.	Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı (Osmanlı Parlamentosu/meclisi) 1.Dünya Savaşı­nın ardından kapatıldı. Padişah VI.Mehmet (Vahdet­tin) ülkeyi kendi atadığı bir başbakanla, Damat Ferit’le yönetmeye başladı. 1918-Mayıs 1919	İstanbul Boğazına savaş gemilerini dizdiler. Polis ve jandarma birlik­leri İngiliz, Fransız ve İtalyan komutanla­rına bağlandı. Beyoğlu bölgesi İngiliz, Fatih Bölgesi Fransız, Üsküdar bölgesi İtalyan komutanlara bırakıldı. 15 Mayıs 1919’da Yunanlılar İzmir, Ayvalık ve Bandırma’yı işgal etti.
İttihatçı kadrolar İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve adam kaçır­maya başladı. Mustafa Kemal Havza ve Amasya’da hükümetin emirlerini dinlemeyeceğini belirten siyasi faaliyetler içinde…Amasya Genelgesi yayımlandı.	İstanbul, İşgalci Devletlerin istekleri doğrultusunda olağanüstü yetkilerle donatılmış bir generali Anadolu’ya göndermeye karar verdi. Mustafa Ke­mal Paşa’dan Karadeniz’deki yerel çatışmaları durdurmasını istedi. Hüküme­tin Anadolu üzerinde sarsılan otorite­sini yeniden oluşturmak istiyordu. Bir başka amaç ise siyasi faaliyetlerde bulunduğundan şüphelenilen Mustafa Kemal’in İstanbul’dan uzaklaştırılmasıydı.
Mustafa Kemal’in İstanbul’dan gelen telgraflara “Anadolu’dan ayrılmayacağını, vatanın kurtarılması için çalışacağını” bildiren cevapları.Vali ve komutanlara telgraflar : “Vatanın kurtarılması için çalışacağız”. Vali ve komutanlara emirler.	Osmanlı hükümetinin iç işleri bakanı olan Ali Kemal’in 23 Hazi­ran 1919’da tüm vali ve kaymakamlara “Mustafa Kemal’in görevin­den alındığı, resmi bir sıfatının kalmadığı için emirlerinin dinlememesi gerektiğini” bildiren emri. Harbiye Nezareti (Genelkur­may) tarafından da M.Kemal’in geri çağırılması…	Osmanlı Devletinin “padişahın liderli­ğinde kukla bir hükümet tarafın­dan yönetilmesini istediler. Anadolu’da yer yer çıkan etnik, dini ve işgallere karşı direnişlerin ve protesto hareketlerinin durdurul­masını aksi taktirde bu bölgele­rinde işgal edileceği tehdi­dinde bulundular.
Mustafa Kemal’in askerlik ve görevlerinden istifa ettiğini bildir­mesi. III.Ordu komutanı Kazım Karabekir’in “Mustafa Kemal’e bağlılığını” bildirmesi. Böylece İstanbul’a karşı tavrını koyması.	Mustafa Kemal’in memurluktan alındığına ilişkin telgrafın valilere gönderilmesi	Anadolu’da direnişin başlaması ve İstanbul’da protesto mitingleri­nin yapılması üzerine siyasette etkili olan 67 kişinin İngilizlerce tutuklanarak Malta’ya sürülmesi. Mustafa Kemal’in İstanbul’a çağırılması için hükümete baskı yapmaya başladılar.
Erzurum Kongresi 23 Ağustos 1919 Kongre kararlarının tüm ülkeye gönderilmesi. İstanbul’un emrinin Kazım Karabekir tarafın­dan dinlenmemesi.	Hükümetin Erzurum Kongresinin toplanması üzerine 30 Temmuz 1919 tarihli emri : “Mustafa Kemal ve Rauf Bey’in hükümet kararlarına karşı çıktıkları gerekçesiyle yakalanarak İstanbul’a getirilmeleri”
Sivas Kongresinin toplanması (4 Eylül 1919). Kongrede bir Temsil Heyeti oluşturulması (Heyet-i Temsiliye). Anadolu hareketi­nin lider kadrosunun böylece seçilmesi. Ali Galip’in kuvvetlerinin dağıtılmasının Anadolu hareketinin moralini yükselt­mesi. Ali Fuat Paşa’nın “Batı Cephesi Komutanı” olarak atanması. Padişaha telgraf : “bundan sonra Türk halkının tek temsilcisi Temsil Heyeti’dir”.	Hükümetin Sivas Kongresini dağıtmak için Harput Valisi Ali Galip’i görevlendirmesi. Ali Galip’in Malatya mutasarrıfı ve bölgedeki İngiliz birlikleriyle harekete geçmek üzereyken Mustafa Kemal’in gönderdiği birlikler tarafından kuvvetlerinin dağıtılması. Damat Ferit Paşa’nın istifası. Yerine Ali Rıza Paşa hükümetinin kurulması. Yeni hükümetin kurulmasıyla birlikte İstanbul bası­nında Mustafa Kemal’i öven yorumların yayınlanmaya başlaması.	Anadolu Hareketinin İstanbul’un kontrolü dışına çıktığının raporlan­ması. Hükümetin aciz kaldığının ifade edilmesi. Sivas Kongresinin toplanmasını engelleyemeyen hükümet üze­rinde baskı kurulması. Başbakan Damat Ferit Paşa’nın istifasının sağlanarak Anadolu hareketine karşı daha güçlü bir hükümetin oluşturulmasının sağlanması.
Yeni İstanbul hükümetiyle Amasya Görüşmesi ve Amasya Protokolü­nün imzalanması. (20 Ekim 1919) Amaç, kapalı olan meclisi yeniden açtırarak meşruiyet kazanmak. Meclisin içinde yasal anlamda mücadeleyi sürdürmek. Meclisin Anadolu toplan­ması gerektiği fikrinin savunulması.	Anadolu Hareketiyle Amasya Görüşmesinin gerçekleştirilmesi. (20 Ekim 1919) İstanbul’un amacı : Anadolu’daki muhalefeti yumuşatmak, İstanbul’da meclisin açılmasını kabul ederek Os­manlı Devletinin halk üzerindeki otoritesini yeniden sağlamaya çalışmak. Meclisin İstanbul’da toplanması gerektiği fikrinin savunulması.
Seçimler; Sivas Kongresine katılan delegelerin İstanbul’da açıla­cak meclise milletvekili olarak seçilmelerinin sağlanması	Meclisin açılması için çalışmalar	Anadolu muhalefetinin İstanbul’da açılacak meclis içinde temsil edilmesinin kontrol açısından daha olumlu olacağı gerekçesiyle sessiz kalınması
Mustafa Kemal’in demiryolu bağlantısı ve iletişim olanakları açısından elverişli olan Ankara’ya gelişi. Burada Anadolu hareketi­nin sesini duyurmak amacıyla Hakimiyet-i Milliye gazetesi­nin yayınlanmaya başlanması.	Ali Rıza Paşa hükümetinin (Osmanlı hükümeti/atanmış hükü­met/İstanbul hükümeti) bir yandan Anadolu hareketini İstanbul meclisine hazırlarken bir yanda da Kuvayi Milliye hareketine karşı as­keri seferlere girişmesi : Gebze’de Yahya Kaptan’ın birliklerinin imha edilmesi 12 Ocak 1920 : Meclis-i Mebusan’ın açılışı (Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı). Bu meclis 1.Dünya Savaşının sonundan beri 21 Kasım 1918’den beri kapalıydı. Meclis milletin temsilcisidir.
Felah-ı Vatan (Vatanın Kurtuluşu) Grubunun kuruluşu. İstanbul Meclisi içinde Anadolu hareketinin temsilcisi olan milletvekil­leri…
Misak-ı Milli metninin hazırlanması. Felah-ı Vatan grubunun İstanbul’daki mecliste bu metnin diğer milletvekilleri tarafından imzalanması için çalışmaya başlaması. Ankara ile Felah-ı Vatan grubu arasında çelişki : bu grubun “meclis açıldığı ve meşru muhalefet yerine getirildiği” gerekçesiyle Ankara’ya karşı tavır alması. Ankara’nın sert bir dille grubu eleştirmesi	İstanbul Meclisinin oy birliği ile Misak-ı Milli metnini onayla­ması. 28 Ocak 1920	Misak-ı Milli kararının ardından Yunan kuvvetlerinin saldırıya başla­ması. İngilizlerin 16 Mart 1920 günü İstanbul’u işgal etmesi. Askeri hükümetin kurulması. Meclisin kapatılması. 150 kişinin Malta’ya sürülmesi.
İstanbul’un fetvalarına karşı Ankara müftüsü tarafından hazırlanan fetva : İstanbul’un meşru olmadığına ilişkin saptama. Meclisin Ankara açılacağının duyurulması.	Damat Ferit Paşa’nın İngilizlerin desteği ile yeniden başbakan olması. Kuvayi Milliye hareketinin meşru olmadığına ilişkin fetvaların yayınlaması. İstanbul’da Anadolu hareketini cezalandır­mak üzere Kuvayi İnzibatiye adlı bir ordu oluşturulması.
23 Nisan 1920 : Ankara’da TBMM’nin açılması. Böylece milletin tek temsilcisinin Ankara’daki parlamento olduğunun ilanı. 29 Nisan 1920’de Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun çıkarılması. İstanbul tarafından desteklenen ayaklanmaların bastırılmasında Çerkez Ethem’in Kuvayi Seyyare’sinin büyük rolü.	İstanbul’un Kuvvayi Milliye’ye karşı isyan hareketleri başlat­ması : Aznavur İsyanı (Bolu-Düzce-Geyve), Kuvayi İnzibatiye Saldırısı (Ali Fuat tarafından Sakarya’da imha edildi), yine Düzce ve Hendek ayaklanmaları, Yozgat Ayaklanması, Afyon Çopur Musa ayaklanması, Konya İsyanı, Urfa Milli Aşireti isyanı…Sevr Anlaşmasının imzalanması.	Sevr Anlaşmasının İstanbul hükümetine imzalatılması 10 Ağustos 1920. Sevr Anlaşmasını kabul ettirmek için Anadolu direnişini kır­makla görevlendirilen Yunan Ordusunun Anadolu’nu içlerine doğru ilerlemeye başlaması. Yunan ilerleyişi. Ankara’nın düşürülmesi için Eskişehir’e saldırı. 1. İnönü Savaşı sonucu Yunan ilerleyişinin durdurulması.Ocak 1921.
1.İnönü Savaşı (6-11 Ocak 1921) Düzenli ordu kurma hazırlıkları. Çerkez Ethem’in düzenli orduya katılmak istememesi üzerine isyan edişi. Ocak 1921’de kuvvetleri­nin İsmet Paşa tarafından dağıtılması. Çerkez’in Yunanistan’a kaçışı. Sevr Anlaşmasını imzalayanların hain ilan edilmesi
Doğu’da Ermenistan’la Gümrü Anlaşması 3 Aralık 1920. Böylece Sevr Anlaşmasının geçersiz olduğu açıklanıyor. Sovyetler Birliği­nin Misak-ı Milli’yi tanıması.
Londra Konferansı : Hem İstanbul hem Ankara hükümetlerinin çağırılması. İstanbul hükümetinin yetkinin Ankara’da olduğunu açıklaması.  Mart 1921’de İkinci İnönü Savaşı ve Yunanlıların yenilgisi. 16 Mart 1921’de Sovyetler Birliği ile Moskova Anlaşması­nın imzalanması. İşgal kuvvetlerine karşı Sovyet Rusya ile yakınlaşma…	Londra Konferansı :  Hem İstanbul hem Ankara hükümetlerinin çağı­rılması. İstanbul hükümetinin yetkinin Ankara’da olduğunu açıklaması	Londra Konferansı : Türk halkının temsil sorununu kurcalamak ve her iki tarafı birbirine düşürmek için İstanbul ve Ankara hükümetleri­nin Sevr Anlaşmasıyla ilgili olarak Londra’ya çağırıl­ması. Londra Konferansından sonuç alınamayınca Sevr’in şartla­rını uygulatmak isteyen Yunanlıların saldırısı. Mart 1921’de İkinci İnönü Savaşı ve Yunanlıların yenilgisi.
Tekalif-i Milliye Emirleri (Yeni Vergiler). Eskişehir-Kütahya Savaşları ve yenilgi : Türk birliklerinin Sakarya Nehrinin doğusuna çekilmesi. 22 gün 22 gece süren Sakarya Savaşı. Yunan ilerleyişinin durdurulması. Meclisin Kayseri’ye taşınması tartışmaları. Başkumandanlığın üçer ay süreyle Mustafa Kemal Paşa’ya TBMM tarafından verilmesi.	Son Padişah Vahdettin’in işgal orduları başkomutanı General Harington’a başvurarak “İstanbul’da hayatının tehlikede olduğunu” belirtip İngiltere’den sığınma isteği. 17 Kasım 1922 Vahdettin’in İngiliz savaş gemisi Malaya ile İstanbul’dan kaçarak Malta’ya gidişi…	Yunan Kralının İzmir’e gelişi. Büyük Yunan saldırısının başla­ması. Yunan ordusunun Ankara’ya ilerleyişinin başlaması. Sakarya Savaşı. Yunan ilerleyişinin durması. Yunan Ordusunun Sakarya Nehrinin batısına çekilmesi.
Fransa ile Ankara Anlaşması : Fransızların Türkiye’yi terk etmesi 20 Ekim 1921		Küçük Asya Felaketinin sonu. Yenilgi ve İzmir’in terk edilmesi
Büyük Taarruz 26 Ağustos 1922 Kurtuluş Savaşının kazanılması
Mudanya Ateşkes Anlaşması (11 Ekim 1922) Saltanatın Kaldırılması  1Kasım 1922		Mudanya Ateşkes Anlaşması