Vebanın Tarihi

Avrupa’da Nüfus Artışı

Kara Ölüm tüm kıtayı tamamen hazırlıksız olduğu bir anda yakaladı. Hıristiyan ülkelerde vebadan bahseden son belgeler 767 yılına aitti. Yani altı yüzyıla yakın bir süre boyunca Avrupa vebadan uzak yaşamıştı; bu, Ortaçağ boyunca görülen düzenli nüfus artışının nedenini açıklamaya yeter. Daha sonra 1340’lar boyunca Kara Ölüm Uzak Doğu’dan Moğol güçleriyle Akdeniz’e, oradan da Kuzey Avrupa’ya taşındı ve son olarak tekrar Asya’ya döndü. Hastalığın taşıyıcısı olan kara sıçanlar (rattus rattus) veba mikrobunu (pateurella pestis) bütün kıtaya yaydı. Bu kemirgenin uzun süreden beri yerleştiği Akdeniz ülkelerinden kuzeydeki bölgelere 13.yüzyılın sonlarına doğru artan ticari ilişkiler yoluyla taşınması, veba için gerekli ortamı yarattı. Bubonik (hıyarcıklı veba) pnomik (akciğer vebası) ve septisemik (kan zehirlenmesi) gibi veba çeşitleri Avrupa’nın nüfusunu %30 ila %50 arasında azalttı. Örneğin 1400’de İngiltere’de nüfus 1341’deki toplamın yarısına düşerek 2.1 milyona indi.

Bu boyutta felaketler bir daha görülmediği için zamanla nüfus artışının normal seyrine dönmesi kaçınılmazdı. Genelde Avrupa ülkelerinin çoğu nüfus kayıtlarını 16.yüzyılın ilk yarısından itibaren telafi etmeye başladı ve takip eden yüzyıl boyunca düzenli bir artış sağlandı. Örneğin İngiltere’de 1570’de 4.1 milyonluk, 1600’de 4.8 milyonluk bir nüfusa ulaştı. İsviçre’nin nüfusu 0.8 milyondan (1500) 1 milyona yükseldi, Fransa 1500’deki 16.4 milyondan 1600’deki 18.5 milyona ulaştı ve Almanya 12 milyondan 15 milyona, Avrupa kıtası ise toplamda 1500’de 81.8 milyon iken 1600’de 104.7 milyona çıktı. En belirgin değişimler şehirlerin nüfusunda yaşandı; 1500’de sadece beş şehir 100.000 ya da üzerinde bir nüfusa sahipti :  İstanbul, Napoli, Venedik, Milano ve Paris. 1600’den sonra bu rakam 13’e çıktı ve Paris 200.000’lik, Milano ise 180.000’lik bir nüfusa ulaştı.

Gene de bazı sorunlar varlığını sürdürdüğü için nüfus artışı büyük boyutlarda değildi. Veba bütün kıtayı bir daha etkisi altına almamasına rağmen tek tek bazı ülkeleri ve şehirleri yeniden kasıp kavurdu. Örneğin Venedik 1575 ile 1577 arasında veba yüzünden nüfusunun %30’unu kaybetti. 1485’den beri limana yanaşan tüm gemiler için 40 günlük bir karantina uygulaması bile onu kurtaramamıştı. Hatta 16.yüzyılda Amerika kökenli frengi ve Asya kökenli tifo dahil olmak üzere yeni salgın hastalıklar belirdi. 15. Ve 16. Yüzyıllara kıyasla o dönemde kötü hastalara daha az rastlandığı doğruydu. Buna rağmen beslenme eksikliğine neden olan ve bulaşıcı hastalıklara karşı insanların direncini azaltan pek çok kıtlık dönemi oldu. Sonuç olarak Avrupalılar aniden ortaya çıkan sayısız felaketlere karşı savunmasızdılar.

Bu 1600 ve 1700’lerde açıkça kanıtlandı. İngiltere, Fransa ve Hollanda gibi nispeten daha şanslı olan devletler düzenli bir nüfus artışını koruyabilirken, İspanya ve Almanya gibi ülkeler büyük kayıplardan muzdarip oldular. 17.yüzyılda nüfus artışı 16.yüzyıldakinden daha yoğun sorunlarla daha düşük bir yüzeyde kaldı. Bu felaketler; savaş, veba ve kıtlıktı.

Bubonik veba Avrupa’yı Kara Ölüm’den beri hiçbir hastalığın yapamadığı kadar sarstı. İtalya, Piyemonte, Lombardia ve Venedik’in taşra nüfusunun %30’nun öldüğü 1630-31 yılları arasında, Orta ve Güney İtalya’nın da aynı şekilde hastalıkla boğuşmasıyla ağır bir ölüm tehdidi altında yaşadı. Londra’daki salgın veba vakaları 1603, 1625, 1636, 1637, 1640’lar ve 1665’de toplam 170.000 kişinin ölümüne sebep oldu. Bu arada İspanya en kötü dönemi olan 1596-1602, 1648-52 ve 1677-85 yılları arasında toplam nüfusunun %25’ini vebaya kurban verdi. Vebanın ortaya çıktığı dönemler düzensizdi ve önceden kestirilemiyordu. Geniş ve sabit bir fare nüfusunun Rusya steplerinde Ortaçağ’ın son dönemlerinde mikrobu taşıdığı ve düzenli olarak taşıyıcı ürettiği öne sürülmektedir. Gelişen ticari ilişkiler ve Orta Avrupa’daki yoğun savaşlar işin geri kalan kısmını tamamlamıştı.

Kaynak : Avrupa Tarihinden Kesitler; Stephan J.Lee; Çeviren : Ertürk Demirel; Dost Yayınları